461Views 0Comments
ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ރަންޒަމާނޭ ބުނެވެނީ ޢިލްމުވެރިކަމާއި ތަހުޒީބާއި ތަމައްދުންގެ ރޮނގުން އާދަޔާ ޚިލާފު ކުރިއެރުމެއް ހޯދާފައިވާ ދުވަސްވަރަށް ނިސްބަތްކޮށްފައެވެ. މުސްލިމުންގެ ރަންޒަމާނުގައި ކުރިއެރުން ލިބިފައިވަނީ ތަފާތު އެތައް ދާއިރާތަކަކުންނެވެ. މި ދުވަސްވަރު ޤާއިމްވެފައިވާ މުސްލިމް ވެރިކަންތަކުން ޢިލްމު ކުރިއެރުވުމަށް ގިނަގުނަ މަސައްކަތްތަކެއް ކޮށްފައިވެއެވެ.
އައްބާސީ ދައުލަތުގެ ޚަލީފާ މައުމޫން ވެރިކަން ކޮށްފައިވަނީ 813ހ އިން 833ހ އަށެވެ. މި ދުވަސްވަރު އައްބާސީ ދައުލަތުގެ ވެރިރަށަކީ ބަޣުދާދެވެ. އައްބާސީ ދައުލަތުގެ ވެރިކަމަކީ އެދުވަސްވަރު ދުނިޔޭގެ އެންމެ ބޮޑު ވެރިކަމަށް ވާއިރު އެ ދައުލަތުގެ ވެރިރަށަކީ އެދުވަސްވަރު ހުރިހާ ގޮތަކުން ވެސް އެންމެ ބޮޑަށް ތަރައްޤީއާއި ތަހުޒީބުގެ ކުލަވަރު ފެންނަން އޮތް ސަހަރެވެ. އިސްލާމީ ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ރަންޒަމާންކަމުގައި ބަލައި އުޅެނީ 750ހ އިން ފެށިގެން 1258ހ އަށެވެ. 500 އަހަރަށް ދެމިގެންދިޔަ އިސްލާމީ ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ރަންޒަމާނުގެ ކުންނުކަމުގައި ބެލެވިފައިވަނީ ޚަލީފާމައުމޫނު ވެރިކަން ކުރެއްވި ދުވަސްތަކަށެވެ.
ޚަލީފާ މައުމޫނުގެ ވެރިކަމުގައި ދީނީގޮތުން ނުވަތަ ނަސްލީގޮތުން ނޫނީ ނަސަބުގެ މޮޅު ދެރަކަމަށް ބެލުމަށްވުރެ ބޮޑަށް އިސްކަންދީފައިވަނީ އެމީހެއްގެ ކިބައިން ހިފޭ ޢިލްމީ ބޭނުމަކަށެވެ. އެމީހަކީ އެއީ ޢިލްމު ލިބިފައި ހުރި މީހެއް ނަމަ ޚަލީފާގެ ދަރުބާރުގައި އެއީ ޚާއްޞަ ޤަދަރެއް ދެވިފައިވާ މީހެކެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބަކީ އެމީހެއްގެ ކިބައިގައި ހުރި ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ފައިދާ މުސްލިމް އުންމަތަށް ހޯދައިދިނުމެވެ. އެމީހެއްގެ ފުށުން މުސްލިމުންނަށް ފައިދާ ހުރި ޢިލްމީ ފިލާވަޅުތަކެއް ލިއްބައި ދިނުމެވެ. މި ދުވަސްވަރު ޔޫނާނީ (ގްރީކް) ޢިލްމުވެރިންނާއި ފާރިސީ އިލްމުވެރިން އައްބާސީ ދައުލަތުގެ ކުޑައިގެ ދަށުގައި މަސައްކަތްކޮށްފައިވެއެވެ. މި ނޫނަސް އެދުވަސްވަރު އަރާހުރި އެތައް ޢިލްމުވެރިން ބަޣުދާދަށް އައިސް މަސައްކަތްކޮށްފައިވެއެވެ. އެފަދަ ފަރާތްތަކާ ޚަލީފާ ވަރަށް ރަނގަޅު ގުޅުން ބޭއްވެވިއެވެ. ދައުލަތުގެ މާލިއްޔާއިން ޢިލްމުވެރިކަން ކުރިއެރުވުމަށް ގިނަ ޚަރަދުތަކެއް ކުރައްވަމުން ގެންދެވިއެވެ. މިކަމުގެ ނަތީޖާ ވެސް ވަރަށް ރަނގަޅެވެ. އެދުވަސްވަރު ބަޣުދާދު ވެފައިވަނީ ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ދުނިޔޭގެ މައިމަރުކަޒަށެވެ. ތަފާތު އެކިއެކި ސައިންޓިފިކު ދިރާސާތަކާއި ފޮތްލިޔުމާއި ތަރުޖަމާކުރުމުގެ ފަންނު ކުރިއެރުވުމަށާއި ޅެމާއި ޅެންވެރިކަން ކުރިއެރުވުމަށާއި މިނޫން ވެސް އެކިކަހަލަ ޢިލްމީ ދިރާސާތައް ކުރުމަށް ޓަކައި ޚަލީފާ މައުމޫނުގެ ބައްޕާފުޅު ޚަލީފާ ހާރޫން ރަޝީދު (786ހ އިން 809ހ އަށް) ބަޣުދާދުގައި ބިނާކުރެއްވި ބައިތުލް ޙިކުމަ (ހައުސް އޮފް ވިސްޑަމް) ގެ މަސައްކަތްތައް އެގޮތުގައި ޚަލީފާ މައުމޫން ވެސް ކުރިއަށް ގެންދެވިއެވެ.
އިސްލާމީ ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ރަންޒަމާން ވެގެން ގޮސްފައިވަނީ އައްބާސީ ދައުލަތުގެ ވެރިކަން ފުޅާވެ އަސްކަރީ ގޮތުން ވެސް ވަރަށް ބާރުގަދަ ދުވަސްވަރަކަށެވެ. މިކަމުގެ ނަތީޖާއަކަށް ވީ އައްބާސީ ދައުލަތް ދެކެ އެހެން ފަރާތްތަކުން ޖެހިލުންވެ އައްބާސީ ދައުލަތާ ދެކޮޅަށް ހަނގުރާމަކުރަން ޖެހިލުން ވުމެވެ. މިކަމުގެ ހެޔޮ ނަތީޖާއަކަށް ވީ ދައުލަތުން ހަނގުރާމައިގެ ކަންކަމަށް ކުރަންޖެހޭ ހޭދަ މަދުވުމެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ޢިލްމީ އަދި ސައިންސުގެ ދިރާސާތައް ކުރުމަށް ދައުލަތުން އިތުރު ޚަރަދުތައް ކުރުމަށް ފުރުޞަތު ލިބުނެވެ. އައްބާސީ ދައުލަތް މި ދުވަސްވަރު މެދުއިރުމައްޗާއި އެފުރިކާގެ އުތުރު ބިތަށާއި ފާރިސްކަރައާއި ހަމައަށް ފުޅާވެފައިވެއެވެ. މިކަމުގެ ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން ދުނިޔޭގެ އެކި ސަރަހައްދުތަކުން ތަފާތު ޢިލްމުވެރިންނާއި ތަފާތު އެކިއެކި ޢިލްމުތައް މުސްލިމުންގެ ތެރެއަށް ތަޢާރަފުކުރެވުނެވެ. މިގޮތުން ރޫމީންނާއި ފާރިސީންނާއި ސީނުކަރަ (ޗައިނާ) އާއި އަލް ހިންދު ސަރަހައްދުގެ ޢިލްމުވެރިން މުސްލިމުންނާއެކު ޢިލްމު ކުރިއެރުވުމުގެ ދިރާސާތަކުގައި މަސައްކަތްކުރަން ފެށިއެވެ.
މުސްލިމް ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ރަންޒަމާން ނިމިގެން ގޮސްފައިވަނީ 1258ހ ވަނައަހަރު މޮންގޯލު ތަތާރުން އަރައި ބަޣުދާދު ސުންނާފަތިކޮށް ބައިތުލް ޙިކުމަ ހަލާކުކޮށް އެތަން ނައްތާލުމުންނެވެ. އިސްލާމީ ޢިލްމުވެރިކަމުގެ ރަންޒަމާން 500 އެތައް އަހަރަކަށް ދެމިގެން ގޮސްފައިވާއިރު ތަފާތު ޢިލްމީ އެކި ފަންނުތަކުން މުސްލިމުން ވަނީ ވަރަށް ބޮޑު ކުރިއެރުންތައް ހޯދާފައެވެ.
އައްބާސީ ދައުލަތުން ފެށިގެން އައި މުސްލިމުންގެ ޢިލްމުވެރިކަން ދުނިޔޭގެ ކަންކޮޅުތަކަށް ފެތުރެން ފެށީ ބަޣުދާދުން އައްބާސީ ދައުލަތުގެ ދަށުގައިވާ އެހެން ސަހަރުތަކަށް މީހުން ހިޖުރަކުރަން ފެށުމުންނެވެ. އެއަށްފަހު އައްބާސީ ދައުލަތުން ބޭރުގައިވާ އެހެނިހެން ރަސްކަންތައް ހިމެނޭ ސަހަރުތަކަށް ވެސް މީހުން ހިޖުރަކުރުމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވީ ދުނިޔޭގެ އެތަން މިތަނުގައި އިސްލާމީ ޢިލްމުވެރިކަން ކުރިއަރަން ފެށުމެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން ޢިލްމުވެރިކަމުގެ އާގޮފިތައް އުފެދި އެކި ދިރާސާތައް ކުރެވެން ފެށުނެވެ.
ޚަލީފާ ހާރޫން ރަޝީދު އާއި ޚަލީފާ މައުމޫނުގެ ދުވަސްވަރު އެތަކެއް ޢިލްމީ ފޮތްތަކެއް އަރަބި ބަހަށް ތަރުޖަމާކުރެވުނެވެ. އަދި އެމަސައްކަތްތައް ކުރާ ފަރާތްތަކަށް ބޮޑެތި އިނާމުތައް ދެވިފައިވެއެވެ. މި މަސައްކަތްތަކުގެ މައިމަރުކަޒަކީ ބައިތުލް ޙިކްމާއެވެ. ބަޣުދާދުން ފާޅުވި ޢިލްމުގެ ކުރިބޯށިތައް އިސްލާމީ ވެރިކަން އޮތް އެހެން ސަހަރުތަކުން ވެސް ލަސްނުވެ ފެންނަންފެށިއެވެ. އެގޮތުން އަންދަލުސްގެ ޤުރުތުބާ (މިހާރު ސްޕެއިންގެ ކޮރޑޯބާ) އާއި މިޞްރުގެ ޤާހިރާ (ކާއިރޯ) އާއި ސަމަރުޤަންދު (މިހާރުގެ އުޒްބަކިސްތާން) ގައި ވެސް މުސްލިމުންގެ ޢިލްމުވެރިކަން ކުރިއަރައިދާން ފެށިއެވެ.
މުސްލިމުން ޢިލްމުވެރިކަން ކުރިއަރައި ދިއުމުގައި މުސްލިމް ވިޔަފާރިވެރިންނާއި މުސްލިމް ދަތުރުވެރިންގެ ދައުރު ވެސް ވަރަށް ބޮޑެވެ. އިސްލާމީ އުންމަތް ފުޅާވެ އެތައް ސަހަރެއް މުސްލިމުންގެ ދައުލަތުގެ ދަށުގައި ވުމުން މީސްތަކުންނަށް ދަތުރުފަތުރުކުރުމުގައި އަމާންކަން ލިބިގެންދިޔައެވެ. ނަތީޖާއެއްގެ ގޮތުން އެކި ސަހަރުތަކުގެ މެދުގައި އެއްގަމާއި ކަނޑުމަގުން ކުރެވޭ ވިޔަފާރިތައް އިތުރުވިއެވެ. އަދި އެކި ސަހަރުތަކަށް ޢިލްމު ހޯދުމުގެ ބޭނުމުގައި ދަތުރުކުރާ މީހުން ވެސް އައީ ގިނަވަމުންނެވެ. މިގޮތުން ޖިއޮގްރަފީގެ އެކި ދިރާސާތައް ކުރުމުގެ ބޭނުމުގައި ވެސް މުސްލިމް ޢިލްމުވެރިން ދަތުރުތައް ކޮށް އުޅުނެވެ. މިގޮތުން އެންމެ ބޮޑަށް ފާހަގަކުރެވޭ އެއް ޢިލްމުވެރިއަކީ އަލް މަސްއޫދިއެވެ. މަސްޢޫދީ ވަނީ ބަޣުދާދުން ފެށިގެން ފާރިސްކަރައަށާއި އިންޑިއާ އަދި ސްރީލަންކާ އަދި ޗައިނާ އަށް ވެސް ދަތުރުކޮށްފައެވެ. އޭނާގެ މި ދަތުރުގެ ސަފަރުނާމާއަކީ 10 ވަނަ ޤަރުނުގައި އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ ލިޔުންތަކެވެ.