ދިވެހިރާއްޖޭގައި ސިފައިން އުފެދިގެން އައި ގޮތް ކުރުގޮތަކަށް

އައްސުލްޠާން އިބްރާހިމް ނޫރައްދީން ދެވަނަފަހަރަށް ރަސްކަމަށް އިސްވެވަޑައިގެންނެވުމަށްފަހު މާލޭގެ ވިއްސަކަށް ޒުވާނުންނަށް ތަފާތުވައްތަރުގެ ހެވިކަމާއި އޮޅުލުން ދަސްކޮށްދިނުމުގެ މަސައްކަތް ކުރެއްވިއެވެ. މިކަންތައްތައް ހިނގަމުންދިޔައީ އޭރުގެ އާގަނޑުވަރު (މިހާރު ރަށްދެބައިގެ) ގައެވެ. މިކަންތައްތަކުގައި ނަގައިކިޔައި އުޅުނީ އަތިރީގޭ އަޙްމަދު ދީދީ، ދޮންބީނަގޭ އަލިދީދީ، ރޯނުގޭ އިބްރާހިމް ދީދީ، އެގޭ މުޙައްމަދު ދީދީ، ދޮންމަނިކުގެ އިސްމާޢިލް ދީދީ އާއި ޢަބުދުﷲ ދީދީ، ކަޅިހަރުގޭ މުޙައްމަދު ދީދީ އާއި އަޙްމަދު ދީދީ، މި އަށް ބޭކަލުންނެވެ. މިބޭކަލުން މާލޭގައި އޭރު މަޝްހޫރުވެފައިވަނީ “ދީދީފަތި” މިނަމުންނެވެ. މިބޭކަލުން ފަރިތަކުރެއްވި ކަންތައްތަކުގެ ތެރޭގައި ކަނޑިންޖެހުން، ލޮންސީގެ ހެވިކަން، ކުޅިޖެހުން އަދި އޮޅުލުންފަދަ ކަންތައްތަކެވެ. ކުޅިވަރުތަކުގެ ތެރޭގައި މުޑިވިނުން، ލަޓިންތެޅުން، ތެލަބަގުޑި ފަދަ ކުޅިވަރުތައް ހިމެނެއެވެ. މީގެ އިތުރުން މުގުދަރު އެނބުރުން، އެކޮޅުކޮޅުން ހިނގުން، މޫދަށްގޮސް ފެތުން ހިމެނެއެވެ.

      މި ފަރިތަކުރުންތައް ހިނގަމުން ދިޔައިރު އެއްރެޔަކު ދޮންމަނިކުގެ އިސްމާޢިލްދީދީ ސަފުހައްދަވާ ގޮތް ދައްކަވައި ސިފައިންގެ ފާޑަށް ހިންގަވަން ފެއްޓެވުމުން، އޭނާގެ ފަހަތުން ދެންތިއްބެވި ބޭކަލުން އެގޮތަށް މަސައްކަތްކުރައްވަން ފެއްޓެވިއެވެ. އެނބުރޭންވީމަ އާއި ހުއްޓެންވީމާ ކޮމާންޑްކުރާ ރާގުގައި ގޮވާ ހައްދަވަނީ އިސްމާޢިލް ދީދީ އެވެ. މިގޮތުގައި ކުޑަދުވަސްކޮޅެއް ވީއިރު ފައިއެއްވަރުކޮށް ހިންގަވާން ދަސްވެއްޖެއެވެ. މިބޭކަލުންގެ މި ހެވިކަމުގެ ފަރިތަކުރުންތައް ކުރިއަށް ގެންދަވާތަން ރަދުންނަށް ފެނިވަޑައިގެން އެކަމާއި ހިތްޕުޅާ ހަމަކުރައްވައި އެކަންތައްތައް ކުރިއަށް ގެންދިއުމަށް ވިދާޅުވިއެވެ. އަދި އެ އަހަރު ހިއްޗަށް ވަޑައިގަންނަވާއިރު ރަދުންގެ އަރިހުގައި ހަނގުބޭކަލުންގެ ބަދަލުގައި ތިބޭނީ ސިފައިންކަމުގައި ހަމަޖެއްސެވިއެވެ. އަދި މި ބައިމީހުންގެ ކޮމާންޑަރަކީ ދޮންމަނިކުގެ އިސްމާޢިލްދީދީ ކަމުގައި ހަމަޖެއްސެވިއެވެ. މިހާހިސާބުން ރަސްމީ ސިފައެއްގައި މިރާއްޖޭގައި ވެސް ސިފައިންގެ ޚިދުމަތް ފެށިގެން ދިޔައީއެވެ. އެއީ މީލާދީން 1892 ވަނައަހަރުގެ އޭޕްރީލް މަހުގެ 21 ވަނަ ދުވަހެވެ. ސިފައިން އުފެދުނުއިރު ސިފައިންގެގޮތުގައި ހަމަޖެހިގެންދިޔައީ “ދީދީ ފަތީ” ގެ ގޮތުގައި ކިޔަމުން އައި އަށްބޭކަލުންނެވެ.

ރަސްމީ ސިފައެއްގައި ދިވެހިސިފައިން އުފެދުނުފަހުން ސިފައިންގެ ޚިދުމަތްތަކަށް އަންނަމުންދާ ބަދަލުތަކާ ގުޅޭގޮތުން، ޚިދުމަތް ދިނުމަށްޓަކައި ހެޑްކްއާރޓަރޒް ގެ ގޮތުގައި މައިގަޑު ތިންތަނެއް ބޭނުންކޮށްފައިވެއެވެ. އެންމެ ފުރަތަމަ ސިފައިންގެ ކަންތައްތައް ކުރަމުން އައިސްފައިވަނީ ރަށްދެބައިގޭގައެވެ. އަތިރީގޭ ޢަބުދުﷲ ދީދީ ސިފައިންގެ ކޮމާންޑަރަކަށް ހަމަޖެހުމާއިގުޅިގެން ގެންނެވި ބަދަލުތަކުގެ ތެރޭގައި ރަށްދެބައިގޭގައި ހިނގަމުންއައި ސިފައިންގެ މަސައްކަތްތައް ބޮޑުގަނޑުވަރުތެރެއަށް ބަދަލުކުރެއްވުން ހިމެނެއެވެ. ބޮޑުގަނޑުވަރުތެރޭގައި ސިފައިން ތިބުމަށް ހަމަޖެހުނުތަނަކީ ރަންހަދާ ދޮރޯށިތެރޭގައި ހުރި ތަނަކަށެވެ. މިގޮތުގައި ދުވަސްތަކެއް ދިއުމަށްފަހު ސިފައިންގެ ތެރެއަށް އިތުރު މީހުން ލެއްވުމުން ދެން ސިފައިން ބަދަލުވީ އާކޯއްޓޭ މަތިގެއަށެވެ.

      ދިވެހި ތާރީޚުން އެނގޭގޮތުގައި ސިފައިންގެ އެންމެ ފުރަތަމަ ހެޑްކްއޯރޓަރޒް އެއްގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރެވިފައިވަނީ އާކޯއްޓޭ މަތިގެއެވެ. އެތަން ހުންނަނީ ބޮޑުގަނޑުވަރުގެ އުތުރުފަރާތުން ކުރިމަތީގައި އޮންނަ ހުސްބިމުގައި ގަނޑުވަރަށް ވަދެވެން ހުންނަ ހިއްތަން ދޮރާށްޓަށްވުރެ ހުޅަނގަށް ޖެހިއެވެ. މި ހުސްބިމަކީ ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަޑެވެ. މިތަނަކީ، އާކޯއްޓޭ ބުރުޒުގެ ގާތްގަޑަކަށް މަތީ ތުންފަތަށްވުރެ ތިރީގައި ތިންހަތަރު ފޫޓަކާއިހަމައަށް ސާމާނުއަޅައި ފުރާލުމަށްފަހު ބިންގަޑެއްހަދައި އެބިމުގައި ބުރުޒުތެރޭގައި ހަދާފައިވާ ޢިމާރާތެކެވެ. އާކޯއްޓޭ މަތިގެއަށް ވަދެނިކުމެވެން ހުންނަނީ ރަސްކަމުގެ ގަނޑުވަރުތެރެއިންނެވެ. މިތަނުގައި ހެނދުނު 06:00 ން ހަވީރު 06:00 އަށް ޤައުމީ ދިދަނަގާފައި ހުރެއެވެ. 1934 ވަނައަހަރާއި ހަމައަށް ސިފައިން އާކޯއްޓޭ މަތިގެ ބޭނުންކުރިކަމަށްވެއެވެ.

      އާކޯއްޓޭ މަތިގެއަށްފަހު ސިފައިންގެ ހެޑްކްއޯރޓަރޒް އެއްގެ ގޮތުގައި ދެން ބޭނުންކުރެވެންފެށީ ޢިމާރާތަކީ ވަކި ޚާއްޞަ ނަމެއް ކަނޑައަޅައި ކިޔާފައި ނެތް ނަމަވެސް، “އުސްގެ” ނުވަތަ “ބޮޑުގެ” ނުވަތަ “ސިފައިންގެ” މި ތިންނަމުގައި އެކިފަހަރު އެކިނަމުން ކިޔައި އުޅުނު ޢިމާރާތެކެވެ. މިއީ 1932މ ވަނައަހަރު ތަސްދީޤްކުރެވުނު ޤާނޫނުއަސާސީ އެކުލަވައިލުމުގެ މަސައްކަތް ކުރެވުނު އިމާރާތެވެ. މިއިމާރާތަށް ހެޑްކްއޯރޓަރު ބަދަލުކުރެވިފައިވަނީ 1934 ސެޕްޓެމްބަރ (1353 ޖުމާދިލް އާޚިރާ) ހާތާނގައެވެ. މިތަން ޢިމާރާތްކޮށްފައި ހުރީ ތިންބުރިއަށެވެ. ފުރަތަމަ ދެބުރި އެއްވަރަކަށް ތިންވަނަ ބުރި އެއަށްވުރެ ތަންކޮޅެއް ކުޑަކޮށްނެވެ. މިޢިމާރާތް ހުންނަނީ ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަޑުގެ އިރުއުތުރު ކަނުގައި ދެކުނަށް ކުރިމަތިކޮށް ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަނޑުގެ އުތުރުން އޮތް ހުސްބިމުގެތެރެއަށް ވާގޮތަށެވެ. މެދުޒިޔާރަތްމަގުން މި ސަރަހައްދަށް ވަދެވޭނީ ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަޑުގެ އިރުމަތީފަރާތުގައި ހުންނަ މެދުމާ ދޮރާށީންނެވެ. ބޮޑުގޭގެ ހުޅަނގުން ބޮޑުގެއާއި ޖެހިގެން ގުޅަކުޅޭ ފަސްގަޑަށް ވަދެވެން ހުންނަ ދޮރާށްޓަކީ ސައްކަރަންޏާ ދޮރާށްޓެވެ. ބޮޑުގަނޑުވަރު ހުރިއިރު ސައްކަރަންޏާ ދޮރާށިން ނުކުމެގެން އުތުރުން ދެވޭނީ އިބުރާހިމީ މައިދާނުގެ މެދުތެރެއިންލާފައެވެ.

      ސިފައިންގެ ތިންވަނަ ހެޑްކްއޯރޓަރޒް އަކަށް ކިޔާއުޅުނީ މިހާރުގެ ގޮތަށް ކިޔާނަމަ ބަންޑާރަކޮށްޓެވެ. މިއީ ކުރިން ބަނޑޭރިގެ ނުވަތަ ބޮޑުބަނޑޭރިގެ ހިނގަމުން އައި އިމާރާތާއި އެތާނގެ ގޯތިތެރޭގައިވާ ތަންތަނެވެ. މި ސަރަހައްދުގައި ވަރަށްފަހާ ޖެހެންދެން ވެސް ތަފާތު އޮފީސްތައް ހިންގައި ތަފާތު ބޭނުންތައް ކޮށްއުޅުނެވެ. އެފަދަ އޮފީސްތަކުގެ ތެރޭގައި ކުރީޒަމާނުއްސުރެ ހިނގަމުންއައި ބޮޑުބަނޑޭރިގެ ފަހުން އެކި ނަންނަމުގައި ހުރި ދައުލަތުގެ މާލިއްޔާއާއި ބެހޭ އޮފީސް ނުވަތަ ވުޒާރާ ނުވަތަ މަޙްކަމާ އޮފީސްތަކާއި ވުޒާރަތުލް ދާޚިލިއްޔާއާއި މަޙުކަމަތުލް ޝަރުޢިއްޔާއާއި މިނިސްޓްރީ އޮފް ޑިފެންސް އެންޑް ނޭޝަނަލް ސެކިއުރިޓީ، ކުރީގެ ނަމުންނަމަ މަޙްކަމަތުލް އަމަންޢާންމު، މަޙްކަމަތުލް ޚާރިޖިއްޔާއާއި ބަންޑާރަނައިބު އޮފީސް، ވުޒާރަތުލް މަޢާރިފް، މިނިސްޓްރީ އޮފް އެޓޯލްސް އެޑްމިނިސްޓްރޭޝަން (ކުރީގެ އެޓޯލްސް ޑިވިޒަން) ހިމެނެއެވެ. އަދި އޭރު ބޭނުންކުރެވުނު ޖަލު (އޭރުގެ ނަމުންނަމަ ބަނޑޭރިގެ އަށިގެ) ވެސް ހުރީ އެސަރަހައްދުގެ ތެރޭގައެވެ.

      1978 ވަނައަހަރާއި ހަމައިން ފެށިގެން ބަނޑޭރިގޭ ޢިމާރާތާއި އެތާގެ މުޅިސަރަހައްދު އިހުގެ ސިފައިންގެއާއި އެއްކޮށްލެވި ކުރިން ބޭނުންކުރި ތިންބުރި ޢިމާރާތް ތަޅާލެވުނެވެ. ސިފައިންގެ ހެޑްކްއޯރޓަރޒްގެ ގޮތުގައި މިހާރު މިބޭނުންކުރެވޭ އިމާރާތަށް އިތުރުކުރެވިފައިވާ ތަންތަނުގެ ތެރޭގައި، އިމާރާތުގެ އިތުރުކޮޅުން އިތުރުވިބަޔަކީ “ޑިޕާރޓްމަންޓް އޮފް ބޯޓްސް އިކްއިޕްމަންޓް ގިއަރ 1” ގެ ގަރާޖްތައް ހިނގަމުންއައި ބޮޑު ގޯއްޗާއި ބަންޑާރަކޮށީ ސަރަހައްދުގެ އިރުދެކުނު ކަނުން މެދުޒިޔާރަތްމަގުން ފެށިގެން އެތެރެއަށް އިތުރުކުރެވުނު ކުރީގެ އުތުރު އޯއްޗާއި، އެގޯތީގެ އުތުރުން ސަރަހައްދުގެ އިރުމަތީ ފަރާތުގައި އޮތް މާކަނާކޮށީގެ ބިމާއި، ސަރަހައްދުގެ ދެކުނުފަރާތުގައި ހުރި ދެވަނައަށް ސިފައިންގެ ހެޑްކްއޯރޓަރޒް ގެ ގޮތުގައި ބޭނުންކުރެވުނު ބޮޑުގޭގެ އިމާރާތް ހުރި ގޯއްޗާއި، ސަރަހައްދުގެ ހުޅަނގުން އިތުރުކުރެވުނު އިބުރާހިމީ މައިދާނުގެ އެއްބަޔާއި، އެ މައިދާނުގެ އިރުއުތުރު ކަނާވީ ހިސާބުގައި ހުރި ބައެއްފާޑުގެ މުދާ ރައްކާކުރި ގުދަންތައް ހިމެނެއެވެ.

ނޫރައްދީން ބަންޑާރައިންގެ ރަސްކަމުގައި 21 އޭޕްރީލް 1892 ގައި ސިފައިން އުފެދި އޭގެފަހުން އެތައް އަހަރެއް ފާއިތުވެ ދިޔައިރު ވެސް މާބޮޑުކުރިއެރުމެއް ސިފައިންގެ ކަންކަމަށް އައިސްފައެއް ނުވެ އެވެ. މިގޮތުގައި 54 އަހަރު ފާއިތުވެ ދިޔުމަށްފަހު 29 އޮކްޓޯބަރ 1944 ގައި މުޙައްމަދު އަމީންދީދީ ރާއްޖޭގެ ބޮޑުވަޒީރުކަމަށް އިސްކުރެއްވުމުން ސިފައިންގެ އިސްވެރިޔާއަކަށް ހަމަޖެހުނީ ވެސް އެމަނިކުފާނެވެ. އެހާތަނުން ފެށިގެން ސިފައިންގެ ކަންތައްތަކަށް ވަރަށް ތަހުޒީބީ ބަދަލުތައް ގެންނަވަން ފެށްޓެވި އެވެ. މިގޮތުން ސިފައިންގެ އަހަރީދުވަހެއްގެ ގޮތުގައި ދުވަހެއް ފާހަގަކުރައްވަން ހަމަޖައްސަވައި ފުރަތަމަފަހަރަށް ސިފައިންގެ އަހަރީދުވަހެއް ފާހަގަކުރެއްވިއެވެ.

       ސިފައިންގެ އަހަރީދުވަސް ފުރަތަމަ ފާހަގަކުރެވުނީ 16 ރަޖަބް 1366 ގަ އެވެ. އެދުވަހުގެ ފަހުން ކޮންމެ އަހަރަކު ވެސް ސިފައިންގެ އަހަރީ ދުވަހުގެ ގޮތުގައި ފާހަގަކުރެވެމުން އައީ ރަޖަބްމަހުގެ 16 ވަނަދުވަހެވެ. ދެވަނަ ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ފުރަތަމަ ރައީސް ވެލާނާގޭ އިބްރާހިމް ނާޞިރު ގެންނެވި ބަދަލުތަކުގެ ތެރެއިން ސިފައިންގެ އަހަރީދުވަސް މީލާދީގޮތުން ފާހަގަކުރުމަށް ނިންމެވި އެވެ. އެ ދުވަހަކީ ޖޫން މަހުގެ 06 ވަނަދުވަހެވެ. އޭގެފަހުން އަނެއްކާވެސް އިތުރު ހޯދުންތަކުގެ މައްޗަށް ރިއާޔަތްކޮށް ސިފައިންގެ އަހަރީ ދުވަހަކީ 21 އޭޕްރީލްކަމަށް ނިންމަވައި ސިފައިން އުފެދިފައިވަނީ 21 އޭޕްރީލް 1892 ކަމުގައި ކަނޑައަޅުއްވައި 1992 ވަނައަހަރު ގެ އޭޕްރީލްމަހުގެ 21 ވަނަދުވަހު ސިފައިން އުފެދުނުތާ 100 އަހަރު ފުރުން ފާހަގަކުރެވުނެވެ.

      ސިފައިންގެ ފުރަތަމަ ބަޑިމުބާރާތް ބޭއްވިފައިވަނީ ސިފައިންގެ ފުރަތަމަ އަހަރީދުވަސް ފާހަގަކުރުމުގެ ގޮތުން ހިންގުނު ހަރަކާތްތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނިގެންނެވެ. އެއީ ސިފައިން އުފެދުނުތާ 50 އަހަރު މާޒީވެ ދިޔަފަހުން ހިޖުރައިން 1366 ވަނައަހަރުގެ ރަޖަބުމަހުގެ 16 ވަނަދުވަހުއެވެ. މި މުބާރާތް ބޭއްވުނީ ދޫނިދޫގައެވެ. މި މުބާރާތުގައި މުޙައްމަދު އަމީންދީދީ ވެސް ބައިވެރިވެވަޑައިގެންނެވި އެވެ. މުބާރާތުގެ އެއްވަނައަށް ދެބޭކަލަކު ހޮވުނެވެ. އެއީ ބަންދު މުޙައްމަދު ކަލޭފާނާއި ޅަރީތި ދޮންތުއްތު އެވެ. މުބާރާތުގެ ދެވަނައަށް ވެސް ދެބޭކަލަކު ހޮވުނެވެ. އެއީ މުޙައްމަދު އަމީންދީދީ އާއި މޫސާކަލޭފާނު ދޮންތުއްތުއެވެ. މުބާރާތުގެ ތިންވަނައަށް ތިން ބޭކަލަކު ހޮވުނެވެ. އެއީ ކެޔޮޅުގޭ އަލިފުޅާއި ނައިބުގޭ ޅަތުއްތާއި އޮގަރުކަޅުހުއްތުއެވެ.

      މި މުބާރާތުގެ ނަތީޖާ ފާޅުކުރުން އޮތީ އެ ދުވަހު ހަވީރު ހެންވޭރު ބޯޅަބިމުގައި އޮތް ޚާއްޞަ ރަސްމިއްޔާތެއްގައެވެ. ވަނަވަނައަށް ހޮވުނު ފަރާތްތަކަށް އިނާމުދެއްވީ ވަލީކޮމެޓީގެ މެމްބަރު އަލްއަމީރު ޢަލީ ކުޑަރަންނަބަނޑޭރި ކިލެގެފާނުގެ އަތްޕުޅުންނެވެ.